Prof Dr Burak Arzova: Bir merkez bankacılığı anatomisi

Merkez Bankaları bağımsız bir para siyaseti belirleyemez lakin belirlenmiş para siyasetinin araçlarını bağımsızca kullanır. Merkez bankalarından beklenen bu araçların kullanımından şeffaf ve hesap verebilir olmasıdır.

Merkez bankalarının öncelikli misyonu fiyat istikrarını sağlamaktır. Kimi büyük merkez bankaları bu temel vazifenin yanında tam istihdamı gerçekleştirmeyi de kendilerine vazife edinmiştir.

Merkez bankaları bu misyonlarını para siyaseti araçları yoluyla gerçekleştirmeye çalışır. Hükümetlerle birlikte belirlenmiş para siyasetinin uygulanması kademesinde merkez bankaları kullanacakları araçların seçiminde özgürdür. Merkez Bankası bağımsızlığından temel anlaşılması gereken tam da budur aslında. Merkez Bankaları bağımsız bir para siyaseti belirleyemez lakin belirlenmiş para siyasetinin araçlarını bağımsızca kullanır.

Merkez bankalarından beklenen bu araçların kullanımından şeffaf ve hesap verebilir olmasıdır.

Şeffaflığın ölçütlerinden biri açıklanan dataların sıhhati iken başkası de değeri süratle artan ‘iletişim’dir.

Merkez bankaları ekonomik aktörler, piyasa iştirakçileri, araştırmacılar, akademisyenler ve ekonomistler ile olan ilgilerini sağlam bir irtibat üzerine oturttuğunda, başlardaki sorular bu irtibat ile azalır, tüm bu aktörler geleceğe daha bir inançla bakar, kararlarını merkez bankasının ima ettiği ve hatta yönlendirdiği tarafta alır.

Yaşanan finansal krizlerin ortaya çıkardığı belirsizlik ortamı ve yaşanan ekonomik çöküntüler ekonomik aktörlerin birbirlerine olan inançlarında de düşüşe sebebiyet verdi. Finansal piyasaların çok daha kırılgan hale gelmesi nedeniyle piyasaya düşen her bir haber eskisinden çok daha tesirli hale geldi. Bilginin asimetrik olarak yayılması, çıkar kümelerinin farklı beklentileri, piyasaları bu hassas durumda yönetmek için hakikat irtibatın ne kadar gerekli olduğu gerçeğini daha bariz hale getirdi.

Merkez bankaları para siyaseti kararlarının finansal piyasalar üzerindeki tesirini artırmak için öngörülebilirliğin ne kadar kıymetli olduğunun farkına vardı. Belirsizlik ortamında yüksek öngörülebilirliği sağlamanın yolunun ise ‘doğru iletişim’den geçtiğini gördüler. Hakikat irtibatın öncelikle doğruları söylemek olduğu kısa vakitte anlaşıldı. Piyasaları zıt köşeye yatırmanın aslında bir beceri olmadığı görüldü. Elbette merkez bankaları para siyasetinin uygulayıcısı otorite olduğu için bazen piyasaları şaşırtan atak yapabilir lakin bu piyasaları daima şaşırtmak, onları hizaya çekmek ya da terbiye etmek halinde gelişmez. Bu biçimde bir otoriter merkez bankacılığının pek geçerliliğinin kalmadığını söylemek mümkün.

Merkez bankası kendisini otoriter ve hizaya cazip olarak görmeyip, iştirakçi ve yol açıcı olarak gördüğünde, bağlantı siyasetini da hesap verebilirliğin bir aracı olarak görür. Böylelikle irtibat yoluyla aslında bir nevi halka da hesap vermektedir.

OTORİTER MERKEZ BANKALARI

Merkez bankaları yanlış yapamaz mı? Elbette yaparlar. Lakin iştirakçi merkez bankaları bu yanılgıyı kabul edip, nerede yanlış yaptığını da halka açıklar.

Otoriter merkez bankaları ise yanlışlarını asla kabul etmez. Bu yanılgıların kendisi dışındaki etkenlerden ortaya çıktığını söyler. Dahası buna inanır. Kendisi dışındaki gelişen olayların para siyasetinin aktifliğini azalttığını, şayet bu gelişmeler olmasaydı aslında çok başarılı bir para siyaseti uygulandığını, tüm bunlara karşı ülke iktisadının çok uygun olduğunu ima eder.

Fiyat istikrarı temel misyonu olmasına karşılık kendine ek vazifeler ekler ve hatta bu vazifeleri kendi kanunundan aldığını tez eder.

Otoriter merkez bankaları katıldıkları toplantılarda piyasa aktörlerinin iktisada ait problemlerini dinler üzere yapar fakat asla dinlemez. Otoriter merkez bankasına nazaran bu şikayetleri lisana getirenler aslında kendi beceriksizliklerini merkez bankasına yıkmak istemektedir. Şikayetlerini lisana getirenleri kendine karşı bir düşman üzere gördüğünden, davet edildiği toplantıda onlara ayar vermeye çalışır. Gereksiz polemiklere girerek mevzuyu ekonomik bir çalışma ortamında siyasi arenaya çekmek ister. Böylelikle ekonomik şikayetleri susturmayı ve her şeyin yolunda gittiğine ait kendi çizdiği imajın bozulmamasına çalışır.

Otoriter merkez bankasının bağlantı kanalları kapalı olduğundan ve tüm yakınmaları kendine karşı bir tavır olarak görüp dinlemediğinden, piyasa aksisi kararlar almaktan da çekinmez. Ekonomik aktörlerin görüşlerinin ve taleplerinin tam aksine kararlar alarak onları aksi köşeye yatırır. Bu uygulamalar sayesinde iktisadın çok daha uygun olacağını tez eder.

Otoriter merkez bankaları gücünü siyasetten alır. Kendi uygulamalarının yanlışlığının lisana getirildiği durumda siyasetin bu şikâyet sahiplerini cezalandıracağını bilir. Aslında kendi yetkisi ve gücü yoktur. Siyasetin kendilerine tanıdığı hudutlarda otoriterlik yapar. Bu merkez bankacılığında banka kendi karar alma yetisini de kaybetmiştir. Bağımsız olması gereken alanda yani para siyasetinin gerektirdiği araçların kullanımında eli kolu bağlıdır.

Otoriter merkez bankalarının yönetiminde nitelikli olunmasına gerek yoktur. Kararlar siyasi otorite tarafından alındığından ve bu kararların gerçek olduğuna inanıldığından, merkez bankasının idarenin yalnızca itaatkâr olması kâfi kaidedir. Ekonomik tabirlere yabancı olunmasının bir değeri de yoktur.

Burada gaye zati ‘sağlıklı bir iletişim’ değildir. İletişim demek ekonomik aktörlerin de dinlenmesi manasına geldiğinden tehlikeli olarak görülür. Bütün ekonomik aktörler dış güçlerin bir yansıması olarak algılanır. O nedenle dış ekonomik aktörlerle münasebetleri de kesmek gerektiğine inanılır. Böylelikle dışarıyla bağlantı de olmayacağından banka idaresinin dış temsil konusunda da bir düşüncesi olmayacaktır.

Devamı için: https://www.salom.com.tr/koseyazisi/122844/bir-merkez-bankaciligi-anatomisi